A. W. Nowak Podmiot, system, nowoczesnosc

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.283.1.Pułapki rozumu filozoficznego42władzy, wysuwane przez podmiotowość opętaną spotęgowaniemsamej siebie108.Ostatnim istotnym elementem jest niedostrzeganie przez Hei-deggera napięcia pomiędzy pojęciami podmiotu i jednostki.Niezauważył on, iż krytykowana przez niego postać podmiotowościpokartezjańskiej jest tylko jedną z jej postaci.Skupił swą krytykę namonadologicznej, indywidualnej interpretacji Kartezjusza, a speł-nienie tej myśli widzi jedynie w partykularystycznym realizowaniusię woli mocy pod postacią techniki.Interpretacja Heideggera stajesię bezradna wobec zjawisk nowożytności.Na gruncie jego teoriinie ma możliwości jakiegokolwiek przeciwdziałania patologiomrozwojowym moderny.Niedostrzeganie złożonego charakteru no-wożytności uniemożliwia jakiekolwiek rozróżnienie na ekonomięi politykę.Umyka mu w ten sposób dynamika relacji pomiędzy roz-wojem społecznych sił wytwórczych, kapitalizmem a polityką, pró-by kiełznania tych sił przez projekty o uroszczeniach uniwersal-nych (demokracja, prawo, prawa człowieka).Dla Heideggera tracisens rozróżnienie na citoyen i bourgeois.Uczynić z alienacji ontologicznej podstawę wszelkiej alienacji, toznaczy zbanalizować i odrealnić zarówno alienację ekonomiczną,jak i dyskurs na jej temat109.Utożsamienie krytykowanego podmiotu metafizycznego z mo-nadycznie rozumianą jednostką ma jeszcze jedną konsekwencję Heidegger będzie rozumieć świat społeczny jako przeciwstawieniejednostek i wszechwładnego systemu bycia.Zwiat rozpada się naindywidua niebędące podmiotami i zasadę organizującą, opatrz-nościowy System-Podmiot.Krytyka nowożytności jako epoki wszechpanowania podmiotumetafizycznego, obwinianego jako sprawca wszelkiego zła, stała sięjednym z paradygmatów krytyki postmodernistycznej.Radykalnadestrukcja podmiotu metafizycznego ma być wyzwoleniem.Tentyp krytyki reprezentuje Baumann wraz z metaforą oświecenia jako ogrodnictwem , podobnie L�vinas, ten rys nie jest też obcy przed-stawicielom teorii podmiotu słabego i hermeneutyki radykalnej.Niestety, wszystkie te krytyki dziedziczą słabości koncepcji Hei-deggera.Szczególnie widoczne jest to w twórczości Agambena110.108J.Habermas, Filozoficzny dyskurs nowoczesności, dz.cyt., s.157.109P.Bourdieu, L ontologie politique de Martin Heidegger, Paryż 1988, cyt.za:S.Magala, Pasterze i funkcjonariusze, Pismo Literacko-Artystyczne 1989, nr 9, s.14.110Autorowi temu poświęciłem obszerny, krytyczny tekst Czy można filozofo-wać po Kongo Belgijskim? Pułapki krytyków nowoczesności, [w:] A.Musiał i in.(red.),W sprawie Agambena Konteksty krytyki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2010.1.3.Nowoczesność panowanie podmiotu czy jego destrukcja?43Poza krytyką podmiotu metafizycznego Heidegger oddziałałtakże jako twórca oryginalnej koncepcji podmiotu i podmiotowości,zaproponowanej w Byciu i czasie, koncepcji Dasein.Według ontolo-gii Dasein podmiot nie jest przedmiotem obdarzonym atrybutami,stanowi zjawisko swoiste.Myśleć można o nim jedynie w egzysten-cjalno-ontologicznych kategoriach charakterystycznych dla podmio-tu egzystencjałach, może być analizowany tylko z uwzględnieniemswoistej ontologii (opartej na analizie egzystencjalnej).Ontologiafundamentalna rozwijana przez Heideggera w Byciu i czasie miaławłaśnie stworzyć możliwość ujęcia podmiotu z jego perspektywyi z uwzględnieniem jego specyfiki.Jest też ważna dla Charlesa Tay-lora, który podał ciekawą jej interpretację w postaci pojęcia moralnejtopografii jazni.Tam gdzie Heideggera zwykło się czytać jako zwo-lennika pragmatyzmu, Taylor poprzez nietzscheańskie zwrócenieuwagi na fundujący moment wartościowania wprowadził aksjolo-gię.Podmiot rozumie świat o tyle o ile jest on dla niego dostępnyw horyzoncie jakiegoś przed-założonego wartościowania.W Byciui czasie także Dasein rozumiało świat, jeżeli potrafiło się z owymświatem pragmatycznie obchodzić, używać go.Poprzez Taylorow-ską interpretację Heideggera zniesiona zostaje sprzeczność międzynakierowaniem pragmatycznym a aksjologicznym, działanie prag-matyczne okazuje się zawsze zakorzenione w jego aksjologicznymkomponencie, zaś działanie aksjologiczne ma swoje logiczne na-stępstwo w pragmatyce (ta bowiem zawsze działa w jakoś wyzna-czonym wartościująco horyzoncie).Najbardziej płodnym elementem analiz Heideggera z okresu Byciai czasu jest analiza jednostki jako zaangażowanej w całość proce-sów, które ją otaczają.Heidegger nieprzypadkowo nazywa owązaangażowaną jednostkę Dasein (bytem tu-oto, bytem przytom-nym, jestestwem), jest ono zanurzone w świecie, który pojmowany(rozumiany) jest przez nie jako zbiór narzędzi, zestaw problemówdo rozwiązania111.W strukturę Dasein wpisane jest pragmatyczneodniesienie do otaczającego świata, bycie-ku (światu), co oznacza,iż musi się ono wobec bycia zawsze jakoś zachowywać, czy też od-nosić do świata.Całościowe rozumienie jest charakteryzowane jakoegzystencjał: bycie-w-świecie.Określa on nieodłączność konteks-towego rozumienia takiego fenomenu, jak świat, przez działający111Taka wizja podmiotowości rozwijana jest szczególnie intensywnie na grunciekoncepcji tzw. ucieleśnionego poznania por.A.Clark, Being There: Putting Brain,Body and World Together Again, MIT Press, Bradford Books 1997, oraz rozszerzo-nego poznania A.Clark, Supersizing the Mind: Embodiment, Action, and CognitiveExtension, Oxford University Press, Oxford 2008.1.Pułapki rozumu filozoficznego44w nim i uwikłany weń podmiot jednostkowy112.Heidegger rezyg-nuje z definiowania świata jako przedmiotu intencjonalnego pozna-nia, bowiem intencjonalność jest dopiero ufundowana na strukturzebycia-w-świecie; świat zatem to otoczenie, sposób bycia, czyli miej-sce realizacji faktyczności Dasein.Jednocześnie świat jest strukturąDasein, co umożliwia napotykanie bytów wewnątrz świata w ogóle,a to zapewnia możliwość konstytucji samej kategorii świata113.Skupia swą uwagę na problemie zaangażowania podmiotu114(wewnątrz świata) i tła (background) jako pojęć, które właśnie myślHeideggera pozwoliła nam docenić.Pojęcia jazni zanurzonej ,zaangażowanej jednostki to pojęcia kluczowe dla dzisiejszej myśliwspólnotowej, komunitariańskiej115.Analitykę egzystencjalną docenia także Agata Bielik-Robson, którajeden z rozdziałów swej książki, poświęcony w głównej mierze myślHeideggera, zatytułowała Z powrotem do świata [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki