[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Po trzecie, sukcesy doraźnych sojuszy konserwatyzmu z antysemityzmem było odwrotnie proporcjonalne do siły i możliwości jego oponentów.A w Europie do takich konsekwentnych i skutecznych oponentów antysemityzmu należą liberalizm i socjalizm - historycznie są to siły kontynuujące na różne sposoby tradycje zapoczątkowane przez holenderską Wojnę o Niepodległość (1568-1648).Rewolucję Angielską i Wielką Rewolucję Francuską.Papierkiem lakmusowym antysemityzmu na kontynencie europejskim jest, z grubsza, stosunek do Wielkiej Rewolucji Francuskiej; ci zaś, którzy opowiadają się za rewolucją, są przeciwni antysemityzmowi; ci, którzy jej nienawidzą i chcieliby przekreślić jej osiągnięcia, tworzą podatny grunt dla antysemityzmu.Niemniej należy dokonać ścisłego rozróżnienia pomiędzy konserwatystami, czy nawet reakcjonistami, a rzeczywistymi rasistami i antysemitami.Choć przyczyn współczesnego rasizmu (którego odgałęzieniem jest antysemityzm) należy szukać w specyficznych warunkach społecznych, z chwilą nabrania sił przekształca się on - moim zdaniem - w ruch o znamionach demonicznych.Gdy dochodzi do władzy, wymyka się analizom wszelkich istniejących obecnie teorii socjologicznych czy choćby obserwacjom społecznym - a w szczególności teoriom odwołującym się do zdefiniowanych przez współczesną wiedzę interesów klasowych, państwowych czy jakichkolwiek innych niż interes „czysto psychologiczny”.Nie uważam wcale, że rasizm jest z zasady niepoznawalny; przeciwnie, mam nadzieję, że rozwój ludzkiej wiedzy doprowadzi kiedyś do zrozumienia tej doktryny.Na obecnym etapie wiedzy nie jest ona jednak ani zrozumiała, ani racjonalnie wytłumaczalna - dotyczy to wszystkich odmian rasizmu, we wszystkich społeczeństwach (25).Przecież żaden polityk, czy grupa ludzi, niezależnie od swego zabarwienia politycznego, nie przewidziała nawet w przybliżeniu horroru nazizmu.Jedynie ludzie sztuki, poeci, jak choćby Heine, potrafili uchylić rąbka tego, co przyszłość trzymała w zanadrzu.Skąd wiedzieli? Trudno powiedzieć, ale i tak wiele z ich przeczuć i domysłów było błędnych.REAKCJA SYJONISTÓWHistorycznie rzecz biorąc, syjonizm jest zarówno odpowiedzią na antysemityzm, jak i rodzajem konserwatywnego sojuszu z tym ruchem - chociaż syjoniści, podobnie jak inni europejscy konserwatyści, nie zdawali sobie do końca sprawy, z kim w ten sojusz wchodzą.Do czasu narodzin współczesnego antysemityzmu nastawienie europejskiego żydostwa było optymistyczne, żeby nie powiedzieć, entuzjastyczne.Przejawiało się to nie tylko w masowym - szczególnie w krajach zachodnich - odejściu (i to bez większego żalu) od judaizmu klasycznego, lecz także w stworzeniu silnego ruchu kulturalnego, zwanego żydowskim oświeceniem (haskala), które rozpoczęło się około roku 1780 w Niemczech i Austrii, a następnie przeniosło do Europy Wschodniej, stając się w latach 1850-70 znaczącą siłą społeczną.Nie jestem w stanie omówić tutaj osiągnięć kulturalnych tego ruchu, jak choćby odrodzenie się literatury w języku hebrajskim czy rozwój wspaniałej literatury w jidysz, jednakże muszę zaznaczyć, że pomimo wielu wewnętrznych różnić ruch ten charakteryzował się dwoma wspólnymi założeniami: przekonaniem o potrzebie fundamentalnej krytyki społeczności żydowskiej, a zwłaszcza społecznej roli religii mojżeszowej w jej klasycznej formie, oraz mesjanistyczną wręcz nadzieją, że w Europie zwyciężą „siły dobra”.Siły te definiowane były przy użyciu jedynego kryterium, a mianowicie kryterium poparcia dla wyzwolenia żydów.Wzrost nastrojów antyżydowskich wśród ludu, jak również liczne sojusze sił konserwatywnych z ruchami antysemickimi zadały Żydowskiemu Oświeceniu dotkliwy cios.Cios był szczególnie druzgocący, gdyż fala antysemityzmu nadeszła tuż po tym, jak w niektórych krajach żydzi zdobyli równouprawnienie, a w innych byli dopiero na drodze co całkowitego wyzwolenia.W cesarstwie austriackim uzyskali pełną równość praw już w 1867 roku.W Niemczech, w niektórych niezależnych landach, przyznano żydom wolność dosyć wcześnie, w innych natomiast ten proces się opóźniał; szczególnie w Prusach szło to wyjątkowo opornie.Ostatecznie emancypacja żydów w Niemczech nastąpiła z woli Bismarcka w 1871 roku.W impierium ottomańskim żydzi podlegali oficjalnej dyskryminacji do 1909 roku, zaś w Rosji (jak również w Rumunii) aż do roku 1917.Widać stąd, że współczesny antysemityzm pojawił się w ciągu dziesięciu lat od wyzwolenia żydów w Europie Środkowej, na długo przedtem, zanim doszło do emancypacji największej społeczności żydowskiej owych czasów, to znaczy żydów z Rosji carskiej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]