Erich Fromm Kryzys psychoanalizy

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.) Jaki rodzaj stosunku do innychcharakteryzuje "ducha" mieszczańskiego kapitalizmu? Najbardziej uderzające jestograniczenie przyjemności seksualnej nakazane przez mieszczańską moralność seksualną.Oczywiście, również i katolicka moralność nie zalicza się do życzliwych w tej mierze, ale nieulega wątpliwości, że pod tym względem prowadzenie się świata mieszczańsko -kapitalistycznego było w praktyce zupełnie inne niż świata przedmieszczańskiego.Uczuciatakiego człowieka jak Benjamin Franklin odzwierciedlają nie tylko normy etyczne, ale imieszczańską praktykę.Zgłębiając kwestię cnót Franklin tak pisze o cnocie czystości (punkt12): "nie czerpać przyjemności z rozkoszy cielesnej, chyba że dla zdrowia albo płodzenia.Nigdy ich nie zażywać aż do wyczerpania bądz osłabienia, bądz innej szkody, którą mogłybywyrządzić spokojowi i równowadze" 30.(*) (Benjamin Franklin, "Autobiografia".) Dewaluacjaprzyjemności seksualnej koresponduje z konkretyzowaniem się wszelkich stosunkówludzkich w obrębie społeczeństwa mieszczańskiego.Zwłaszcza stosunek miłości wznacznym stopniu podporządkowano względom ekonomicznym.Mimo tej konkretyzacjimamy do czynienia w mieszczańskim społeczeństwie z obojętnością na los bliznich.Nieznaczy to, że w okresie przedkapitalistycznym brakowało okrucieństwa lub że było onomniejsze.Chodzi o to, że obojętność mieszczańska miała własny, wyróżniający się odcień iton: nie było w niej śladu odpowiedzialności za los innych 31, (*) (B.Franklin jakonajważniejsze cnoty wylicza: umiarkowanie, małomówność, metodyczność, śmiałość,oszczędność, pilność, szczerość, bezstronność, schludność, niewzruszoność, czystość ipokorę.To wymowne, że nie znajdziemy wzmianki o miłosierdziu, miłości ani życzliwości.) (*)żadnego napomknienia o miłości do bliznich jako takich, bez jednoczesnego stawianiawarunków.Klasyczną proklamację mieszczańskiej obojętności podsuwa nam Defoe.Opisujebiednych jako "tłum skomlących niedołęgów, którzy dla narodu stanowią nieprzyjemny ciężari wymagają specjalnych praw" 32.(*) (Daniel Defoe, "Giving Alms No Charity", Londyn 1704,s.426.) Kapitalizm rzeczywiście funkcjonował zgodnie z tym poglądem, zwłaszcza wosiemnastym i dziewiętnastym wieku.Jeszcze w 1911 roku amerykański trust tytoniowyzostaje oskarżony o zachowanie tej samej postawy: "W królestwie konkurencji istoty ludzkiebyły bezlitośnie odrzucane" 33.(*) (Cytuję za: Sombart, "Der Bourgeois", op.cit., s.234.)%7łyciorysy wielu dziewiętnastowiecznych działaczy społecznych związanych z przemysłemdostarczają podobnych przykładów.W świadomości mieszczańskiej ten totalny brakwspółczucia w ogóle nie wydawał się czymś nieetycznym.Przeciwnie, mocno opierał się napewnych koncepcjach religijnych i etycznych.Zamiast błogiej szczęśliwościzagwarantowanej dla wiernych dzieci Kościoła, koncepcja mieszczańska uczyniła szczęściezapłatą za spełnienie obowiązków.A ideę tę wzmocniło przekonanie, że w społeczeństwiekapitalistycznym nie istnieją granice sukcesu, które mogłyby powstrzymać konkurencyjnienastawioną jednostkę.�w brak współczucia właściwy mieszczańskiemu charakterowi byłobjawem koniecznego dostosowania się do struktury ekonomicznej systemukapitalistycznego.Zasada wolnej konkurencji, i towarzyszące jej przekonanie, że przetrwaćmogą najmocniejsi, odwoływała się do jednostek, których w robieniu interesów niepowstrzymywało współczucie.Im mniej ktoś żywił współczucia, tym większe miał szanse nasukces.Na koniec musimy wskazać na jeszcze jeden rys, którego doniosłość podkreślawielu różnych autorów: racjonalność, zasadę liczenia i celowości.Wydaje mi się, że tamieszczańska racjonalność, która nie ma nic wspólnego z wyższymi formami rozumnegodziałania, w dużej mierze koresponduje z opisanym już przez nas psychologicznym pojęciem"metodyczności" i racjonalności 34.(*) (Przypis na końcu rozdziału) Rekapitulując: za głównecechy ducha mieszczańsko - kapitalistycznego uznaliśmy: (1) stłumienie roli przyjemnościjako celu samego w sobie (zwłaszcza przyjemności seksualnej); (2) odwrót od miłości, zpołożeniem nacisku na gromadzeniu, posiadaniu i oszczędzaniu jako celach samych wsobie; (3) przyjęcie wypełniania obowiązku za wartość najwyższą; (4) położenie akcentu na"metodyczności" i wykluczenie współczucia wobec bliznich.Jeżeli porównamy te rysy ztypowymi, opisanymi wcześniej rysami charakteru analnego, to z łatwością możemy dostrzecszeroki zakres zgodności [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki