[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Zdaniem autora, w stresie psychologicznym, wywołanym obiektywnym niebezpieczeństwem, można wyróżnić 3 typowe fazy: (1) Faza zagrożenia, podczas której człowiek dostrzega oznaki niebezpieczeństwa wywołujące strach, lęk.(2) Faza działania niebezpieczeństwa, podczas której czł.spostrzega niebezpieczeństwo, prawdopodobieństwo uniknięcia którego zależy częściowo od działań obronnych własnych lub innych osób.(3) Faza skutków stresu, podczas której czł.spostrzega bardziej lub mniej długotrwałe negatywne skutki.Janis jako jeden z pierwszych użył terminu stres psychologiczny oraz wprowadził wyraźne rozróżnienie na sytuację stresową i reakcję stresową, do którego odwołują się inni twórcy teorii stresu psychologicznego.Podsumowanie charakterystyczne cechy dotychczas przedstawionych teorii stresu psychologicznego można ująć następująco: - stres jest stanem organizmu, - zakłada interakcję organizmu i jego otoczenia, - jest stanem bardziej ekstremalnym niż stany normalne, do których przywykliśmy, - stres wymaga obecności zagrożenia dla organizmu, przeszkody w działaniu, - stres pociąga za sobą skutki zdrowotne, emocjonalne i behawioralne.Poznawcze teorie stresu podkreślają ponadto, że podstawowym mechanizmem psycholocznym, decydującym o subiektywnym wymiarze stresu, jest mechanizm percepcji i oceny poznawczej zjawisk, zdarzeń, sytuacji, noszących znamiona przyszłego stresu.Koncepcje te zakładają ponadto, że czynniki stresowe nie muszą realnie istnieć i mogą być wygenerowane mentalnie.12.Teoria percepcji zagrożenia M.H.Appleyastres jako taki „stan organizmu, w którym organizm spostrzega, że jego dobre samopoczucie (czy integralność) jest zagrożone i że musi skierować wszystkie swe siły na samoobronę”.Istnieją gotowe (wrodzone) lub nabyte (nawykowe) zachowania zaradcze.Dopiero, gdy tego typu zachowania zaradcze zawiodą lub zostanie wyczerpany ich repertuar, mamy do czynienia z niepowodzeniem, określonym przez Appleya jako pierwotny próg wzbudzenia.Próg ten oznacza konieczność przejścia od zachowań wrodzonych czy nawykowych do nowych (w znaczeniu, że reakcje te nie są zazwyczaj stosowane).Dalsza nieskuteczność zachowań zaradczych przy istniejącej sytuacji zagrożenia prowadzi do drugiego progu zwanego progiem frustracji.Jest to moment, w którym czł.ocenia sytuację zagrożenia z pewnym prawdopodobieństwem jako przekraczającą zdolności organizmu do jej przezwyciężenia za pomocą dostępnego repertuaru zachowań zaradczych.Istotą tego drugiego progu jest percepcja niebezpieczeństwa.Przekroczenie tego progu frustracji z jednej strony wiedzie do reakcji lęku, a z drugiej do nieskutecznych zachowań zaradczych (fiksacja, rywalizacja), co w sumie prowadzi do przekroczenia trzeciego progu tzw.progu stresu.Charakteryzuje się on przede wszystkim spostrzeganiem zagrożenia i dalszą intensyfikacją reakcji samoobronnych.Appley przez słowo spostrzeganie nie rozumie wyłącznie świadomości tego, jakich konkretnych typów reakcji wymaga dana sytuacja.Dopuszcza również nieświadomą przytomność, na jaką wskazują np.reakcje autonomicznego układu nerwowego, lub o jakich mówi się w psychopatologii.Wyczerpanie lub przewidywanie wyczerpania repertuaru zachowań samoobronnych może doprowadzić do osiągnięcia czwartego progu, tzw.progu wyczerpania, który charakteryzuje się psychologicznie spostrzeganiem bezradności lub brakiem nadziei.Prowadzi to do spadku aktywności zachowań zaradczych.Istotą definicji stresu psychologicznego jest tu spostrzeżenie zagrożenia.Zdaniem Appleya, o tym, czy zdarzenie jest stresorem decyduje przede wszystkim proces interpretacyjno-oceniający spostrzegania.13.Transakcyjna teoria stresu R.Lazarusa i S.FolkmanLazarus zwrócił uwagę, że istotą zjawiska stresu psychologicznego u czł jest zdolność antycypacji, czyli planowania i przewidywania przyszłych zdarzeń.Wg Lazarusa i Folkman „Stres psychiczny jest to szczególny rodzaj relacji między człowiekiem a otoczeniem, które to otoczenie człowiek ocenia jako nadwerężające lub przekraczające jego zasoby i zagrażające jego dobrostanowi".W nowszych pracach Lazarus w miejsce interakcji wprowadza pojecie transakcja podkreślając, że nie tylko otoczenie wpływa na osobę, tak jak w związku bodziec -reakcja (S - R), lecz także osoba oddziałuje na otoczenie Określając stres psychologiczny jako pewien stan wewnętrzny (pewien układ procesów psychologicznych), wywołanych działaniem czynników zewnętrznych Lazarus interesował się przede wszystkim różnicami indywidualnymi w radzeniu sobie ze stresem oraz różnorodnością zagrożeń.Podstawowym mechanizmem psychologicznym odpowiedzialnym za owe różnice indywidualne jest ocena poznawcza zagrożenia, rozumiana jako mechanizm oceniający, uświadamiający i interpretujący zdarzenia (w przeciwieństwie do Appleya, u którego mechanizm percepcji zagrożenia niekoniecznie musiał być świadomym procesem).Przyjmując założenie, że emocje są rezultatem aktywności poznawczej, Lazarus wyróżnia 2 rodzaje oceny poznawczej, ocenę pierwotną i wtórną.Ocena pierwotna) jest procesem, w którym ocenia się czy docierający do mózgu bodziec jest stresorem, czy nie.Bodźce ocenione jako nieszkodliwe, pozytywne lub obojętne nie są zaliczane do kategorii stresorów i ocena taka uruchamia odpowiednie zasoby organizmu.Oceny takie mogą występować jako: (1) bez znaczenia, (2) sprzyjająco-pozytywna.Jeśli bodziec (sytuacja) został oceniony jako stresor, powstaje stan napięcia wywołującego określone procesy psychofizjologiczne i ich korelaty emocjonalne.Wyróżniamy 3 kategorie stresorów: (a) krzywda lub strata), (b) zagrożenie i (c) wyzwanie.Pierwsza kategoria (krzywda lub strata) odnosi się do powstałej już szkody lub urazu (jak np.w przypadku śmierci bliskiej osoby.).Druga kategoria (zagrożenie) może odnosić się do takich samych szkód, lecz w przypadku, gdy jeszcze one nie wystąpiły, a są tylko antycypowane.Trzecia kategoria, czyli wyzwanie wskazuje na ocenę własnych możliwości opanowania sytuacji stresowej.Stres psychologiczny odnosi się przede wszystkim do wymagań (lub konfliktów między nimi), które według oceny konkretnej osoby wyczerpują bądź przekraczają jej możliwości (wewnętrzne lub zewnętrzne).Tak więc pierwotna ocena poznawcza decyduje o intensywności i rodzaju reakcji emocjonalnej na jakąkolwiek transakcję.I tak ocena w kategoriach sprzyjająco-pozytywnych prowadzi do reakcji emocjonalnej o znaku dodatnim (np.radość, miłość, zadowolenie, ulga).Natomiast ocena w kategoriach stresu (zagrożenia) wywołuje emocje o znaku ujemnym (np.lęk, złość, zazdrość, poczucie winy).Na ocenę pierwotną mogą także oddziaływać (na zasadzie sprzężenia zwrotnego) bądź zmiany w relacji człowiek-otoczenie, bądź refleksja osobista pojawiająca się w trakcie trwania transakcji.Lazarus tę czynność poznawczą nazywa „przewartościowaniem" bądź wtórną oceną poznawczą.W przypadku wtórnej oceny poznawczej wartościowaniu podlegają same możliwości i zasoby radzenia sobie ze stresem.Procesy oceny poznawczej pierwotnej i wtórnej są współzależne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]