[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Szlesinskiego Bro-nislawa, ktora rozebralismy z tego powodu, gdyz mu niem-cy wybudowali w zamian za stara stodole ktora splonela ra-zem z zydami, ktora dal dobrowolnie sam by zydow w niejspalic".*120 Jak widac wokolcalej sprawy i wlasnoscipozydowskiej rozgrywaja sie intrygi w miasteczku jeszczew 1949 roku.Spalenie jedwabienskich Zydow mialo taki efekt, jakzastosowanie z dzisiejszego arsenalu srodkow bojowychbomby neutronowej zlikwidowano wszystkich wlascicie-li, nie naruszajac przy tej okazji ich dobr materialnych.Ktoswiec musial zrobic na tym wcale niezly "interes".A skoroprzedwojenne stosunki w Jedwabnem miedzy mieszkanca-mi jak to powiedzial stary aptekarz po przeszlo polwiekubyly "takie sielankowe", to moze bardziej chciwosc, nizjakis atawistyczny antysemityzm, byla tym wlasciwymukrytym motywem dzialania organizatorow straszliwegomordu?_____________*120 GK, SOL 123/728._____________________________________________________________82Biografie intymneW aktach sprawy Ramotowskiego i towarzyszy, oproczprotokolow przesluchan swiadkow i podejrzanych znajdujasie tez rozmaite pisma i podania, ktore pozwalaja nam blizejzapoznac sie z glownymi (anty)bohaterami opisanych wy-darzen.Moje ustalenia wstepne, ze to byli tacy sobie, zwy-kli ludzie, opieralem na danych personalnych z pierwszejstrony protokolow przesluchan.Ale niektorych z nichmozemy powiedziec wiecej niz tylko, ile mieli lat, dziecii kim byli z zawodu.Wkrotce po styczniowych aresztowaniach zony uwiezio-nych zaczely wysylac pisma do Urzedu Bezpieczenstwawyjasniajace role ich zatrzymanych do wyjasnienia mezoww pogromie Zydow.I w tych elaboratach znajdujemy nie-kiedy interesujace, bardziej intymne informacje podejrza-nych.Oto na przyklad tresc pisma Ireny Janowskiej, zonyAleksandra, z 28 stycznia 1949 roku: "w dniu krytycznymchodzila zandarmeria niemiecka z Burmistrzem i Wasilew-skim sekretarzem na czele po domach wypedzajacmezczyzn do pilnowania zydow, ktorzy byli juz spedzeni narynku miedzy innymi weszli do mego domu gdzie zastalimeza i pod surowym rozkazem i grozby z broniaw reku wy-pedzali meza na rynek.Maz pod strachem nie wiedzac o cochodzi obawial sie sam gdy zza pierwszych Sowietow pra-cowal jako urzednik spelniajac funkcje inspektora mleczar-ni".*121 Janina Zyluk pisze podanie w sprawie swojego aresz-towanego meza datowane trzy dni poZniej: "Moj maz doczasu wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w 1941 r.pra-cowal jako starszy robotnik przy pobieraniu podatkow.Z te-go tytulu po przyjsciu niemcow w 1941 r.musial sie ukry-_____________*121 GK, SOL 123/718._____________________________________________________________83wac poniewaz wszyscy, ktorzy pracowali z sowietami byliscigani i przesladowani".*122Oczywiscie wszyscy musza z czegos zyc, pod sowietamibiurokracja panstwowa rozrosla sie niepomiernie, no i logicz-nym moglo sie wydawac zonie aresztowanego przez stali-nowska bezpieke, ze podkreslenie zaslug meza w sluzbie so-wieckiej administracji ulzy jakos jego losowi.Z drugiej stronyostroznosc nakazywala nie konfabulowac w tej materii, bo tosami sowieci (do ktorych w ostatecznej instancji te podaniabyly adresowane) wiedzieli przeciez najlepiej, kto z nimiwspolpracowal i w jakiej roli.Zatem potraktowalbym te dwiewzmianki biograficzne jako co najwyzej ciekawostkei malo znaczacy detal, gdyby nie dwa dodatkowe wynurzenia,tym razem od kluczowych postaci jedwabienskiego dramatu.Oddajmy najpierw glos Karolowi Bardoniowi (przypo-minam jedyny oskarzony, ktorego skazano na kare smier-ci w procesie Ramotowskiego i towarzyszy): "Po wkrocze-niu Armij Radzieckiej do woj.Bialostockiego i ustaleniaWladz Radzieckich w pazdzierniku 1939 roku wrocilem doreperacji zygarow i dorywczo do 20 kwietnia 1940 roku wy-konywalem jusz mi powierzone roboty w mojem fachuw N.K.W.D.i innych Urzedach Wladz Radzieckich.Tuotwieralem kasy bo nie bylo kluczy do nich, przerabialemzamki, dorabialem klucze, remontowalem maszyny do pisa-nia i.t.d.Od 20 kwietnia 1940 roku zostalem majstrem ja-ko mechanik i kierownikiem warsztatu mechanicznegow M.T.S.Tu remontowalem traktory kolowe i gasieniczne,maszyny rolnicze i samochody dla pewnych Kolkozow i So-whozow.W temze osrodku maszynowem bylem i brygadie-rem pierwszej brygady montazowej i technicznem kontrole-rem.Jednoczesnie bylem deputatem gor.sowietu [pod-kreslenie moje ] miasta Jedwabne, pow.Lomzynskiego."123*_____________*122 GK, SOL 123/712.*123 GK, SOL 123/498._____________________________________________________________84Bardon mogl byc bardzo dobrym mechanikiem, ale nieza-leznie od posiadanych kwalifikacji zawodowych, aby pia-stowac te wszystkie funkcje musialbyc rowniez uznanyprzez sowietow za czlowieka godnego zaufania.I wreszcie najbardziej zaskakujace wynurzenia jednegoz najwiekszych zloczyncow tego dnia, starszego z braciLaudanskich, Zygmunta."Do Ministerstwa Sprawiedli-wosci U.B.P.w Warszawie", tak zatytulowane jest jego po-danie, wyslane z wiezienia w Ostrolece 4 lipca 1949 roku.A opisal w nim nastepujacy epizod ze swojej biografii: "kie-dy nasz teren zostal wcielony do BSSR ja w tym czasieskrywalem sie ok.6 miesiecy przed wladzamy Sowieckimy.[.] Ja skrywajacy sie od wysiedlenia w tym czasie nieudalem sie do band jakie tworzyly sie w tym czasie na na-szym terenie, a udalem sie z prosba do Generalissimusa Sta-lina, ktora skierowana przez prokurature moskiewska ulPuszkinska 15 do N.K.W.D.w Jedwabnem z nakazemszerszego rozpatrzenia.Po zbadaniu mnie i przeprowadze-niu sledztwa w terenie okazalo sie iz nieslusznie bylem na-ruszony i za zwrot strat zostalem uwolniony od skrywaniaprzed wysiedleniem.Po obserwacji mych zapatrywanN.K.W.D.w Jedwabnem pozwalo mnie do wspolnej pracyw likwidowaniu zla antyradzieckiego.[Czyzby Laudanskibyl jednym z pentiti pulkownika Misiuriewa?] Wteczas na-wiazalem kontakt z N.K.W.D.w Jedwabnem pseud.[oni-mu] pismiennie nie podaje.W czasie mego kontaktu abypraca byla skuteczna i nie dac sie zdradzic reakcji zwierzch-nictwo moje nakazywalo mi abym przyjal pozycje antyra-dziecka gdyz ze strony wladz bylem juz znany.Otoz kiedywybuchla nagla wojna Sowiecko-niemiecka w 1941 rokuN.K.W.D
[ Pobierz całość w formacie PDF ]