Andrzej Paczkowski Pół wieku dziejów Polski 1939 1989

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Przedstawiciele władz byli kordialni, czynili wszystkie należne honory, wwidoczny sposób chcieli zdyskontować swoją obecność u boku - jak mawiano -"wielkiego rodaka".Jednocześnie jednak precyzyjnie ustawiono całą machinępropagandową tak, aby umniejszyć znaczenie wizyty, a przede wszystkim ukryćmasy rozentuzjazmowanych ludzi.Sprawozdania były ściśle sterowane, wtransmisjach telewizyjnych "wycinano" tłumy koncentrując uwagę widzów naksiężach, zakonnicach i starszych niewiastach.Manipulacja była oczywistadla każdego, kto uczestniczył w jednym bodaj spotkaniu z papieżem, aostrożne szacunki wymieniały liczbę 8-10 mln osób.Po wyjezdzie papieża zewnętrznie nic się nie zmieniło, a liniapostępowania obu głównych protagonistów została utrzymana.Także środowiskaopozycyjne, które nie podjęły żadnych prób wykorzystania pielgrzymki dlapropagowania swoich założeń, kontynuowały dotychczasowe formy działania.Jednak wpływ osoby i słów Jana Pawła II oraz obecność na placach i ulicachniezliczonych rzesz zdyscyplinowanych uczestników mszy papieskich,niewątpliwie zmieniły atmosferę psychiczną kraju."Klękając przed OjcemZwiętym, Polska podniosła się z kolan" - zauważył jeden z obserwatorów.Stojącemu łatwiej walczyć. "Fasada i tyły"Na odbywającym się w końcu 1977 r.w Wenecji Biennale poświęconym ruchomniezależnym i dysydenckim w komunistycznej części Europy, eksponaty zPolski - przemycone przez ludzi z KOR - wystawione zostały pod tytułem"Fasada i tyły".Znalazły się tam druki i czasopisma "drugiego obiegu",fotoreportaże z pielgrzymek na Jasną Górę i do Piekar Zląskich, zdjęcia zobchodów żałobnych po śmierci Stanisława Pyjasa, kilka grafik.StanisławBarańczak, współzałożyciel KOR, napisał w referacie na towarzyszącąwystawie sesję, że w Polsce "poza martwą bryłą fasady [.] w całkowitejopozycji do tego trwa gorączkowy ruch".Jakkolwiek nie brakło przesady wprzeciwstawieniu "martwej fasady" żywotności tego, co nieoficjalne, cechątej właśnie dekady było nie tylko powstanie i świadome kształtowanie siękultury niezależnej, ale także fakt, iż coraz więcej twórców uciekało zkręgu zamkniętego cenzurą.Przesada sformułowania Barańczaka wynikała z polemicznej retoryki, atakże z użycia nieprecyzyjnego pojęcia "fasada".Jeśli bowiem uznać za"fasadowe" wszystko to, co ukazywało się w poddanych cenzurzewydawnictwach, wystawiano w państwowych teatrach, pokazywano w państwowychkinach (i było zrobione za "państwowe" pieniądze) bez trudu można dojść downiosku, iż "fasada" nie była bynajmniej martwa.Sam Barańczak przed 1976r.wiele publikował w czasopismach cenzurowanych jak wszystkie inne.Wpolityce kulturalnej PZPR nie brakowało bowiem ambiwalencji i wahań,podobnych zresztą do tych, które cechowały ją od mniej więcej 1955 r.Istniała i dawała się we znaki cenzura, twórcy, którzy w jakiś sposób"wychylili" się politycznie, napotykali trudności czy tracili dostęp dorynku wydawniczego lub publiczności, ale wystarczało zachowanieneutralności i pewna doza autocenzury, aby nie tylko funkcjonować bezprzeszkód, lecz także otrzymywać nagrody państwowe.Jeśli za tworzących "fasadę" uznać tych twórców, którzy otrzymywalinagrody, to trzeba by powiedzieć, że - przy oczywistym premiowaniuposłusznych lub usłużnych miernot - "fasadowe laury" wręczono m.in.JerzemuGrotowskiemu (1972 r.), Marii Ossowskiej (1972 r.) Stanisławowi Lemowi(1973 r., 1976 r.), Marianowi Brandysowi (1974 r.), Konradowi Swinarskiemu(1974 r.), Bogdanowi Wojdowskiemu (1975 r.), Andrzejowi Wajdzie (1975 r.),Kazimierze Iłłakowiczównie (1976 r.), Ryszardowi Kapuścińskiemu (1976 r.),Gustawowi Holoubkowi (1978 r.), Tadeuszowi Aomnickiemu (1978 r.),Leopoldowi Buczkowskiemu (1979 r.), Teodorowi Parnickiemu (1979 r.) czyZygmuntowi H bnerowi (1979 r.).Rzeczywiście pomijani byli z reguły ci,którzy jednoznacznie opowiadali się po stronie opozycji lub wyrazniekontestowali przeciwko władzom.Nie "zauważono" (ale "widziano") JerzegoAndrzejewskiego, Jacka Bocheńskiego, Kazimierza Brandysa, AndrzejaKijowskiego, Tadeusza Konwickiego czy Jana Józefa Szczepańskiego, leczprzecież wymienieni wyżej laureaci - a można by wskazać na innych jeszcze -należeli bez wątpienia do "pierwszej gildii" polskiej kultury.Liberalizm był wątły i selektywny oraz sterowany taktyką polityczną Takbyło w przypadku "amnestii" dla twórczości Sławomira Mrożka która wróciłana polskie sceny w 1973 r., czy dramaturgii Witold Gombrowicza, znówobecnej od polskiej prapremiery Zlubu (reżyser Jerzy Jarocki) w 1974 r.W1977 r.doszło do pierwszego wykonania - i to w Filharmonii Narodowej -kompozycji Andrzeja Panufnika który "wybrał wolność" w 1954 r.W 1972 r."rehabilitowano" - po śmiertnie i wybiórczo - Kazimierza Wierzyńskiegodając zgodę na wydanie tomu jego liryki.Ośrodki dyspozycji politycznejbrały też pod uwagę zagraniczną renomę twórców.Rozważano np.zachowa nieKrzysztofa Pendereckiego, który po wykonaniu jednego z jego utworów - awiększość obracała się wokół tematyki biblijnej i chrystologicznej - ukląkłi ucałował pierścień obecnego na koncercie prymasa Wyszyńskiego.�wczesnyszef "pionu kultury" w KC PZPR, Wincenty Kraśko, uznał, iż pozycjaPendereckiego na forum światowym (zamawiał u niego kompozycje takżesekretarz generalny ONZ), nakazuje "puszczenie w niepamięć" tego incydentu."Fasada" nie była więc martwa, także po 1976 r., gdy coraz to nowi twórcypodejmowali decyzję o ucieczce na obszar wolny od kontroli władzy, a ciktórzy uczynić tego nie chcieli - lub nie mogli, jak ludzie teatru czyfilmu - borykali się z cenzorami, wydawcami, redaktorami i urzędnikami "odkultury".Choć rosła sterta zakwestionowanych lub wręcz odrzuconychmaszynopisów, przybywało "półkowników", jak mówiono o filmach, którezamiast do kin trafiały do archiwów, a wydana przez KOR "Czarna księgacenzury" obrazowała zakres dokonanych spustoszeń, dekada gierkowska niebyła "czarną dziurą" w polskiej kulturze.Pokolenie '68 znalazło swój wyraz w - sekowanych, ale wystawiających -teatrach studenckich takich, jak krakowski Teatr STU czy poznański TeatrDnia �smego.W pierwszej części jego przedstawiciele zdobyli dobre miejscena "rynku" poezji i z zamiłowaniem podejmowali analizy zarówno stanu jak imożliwości młodych twórców (rozliczne wypowiedzi Stanisława Barańczaka czyStanisława Stabro, Zwiat nie przedstawiony Juliana Kornhausera i AdamaZagajewskiego, 1974 r.), Rok 1974 przyniósł pierwszy tom Pana CogitoZbigniewa Herberta, który rozpoczął swój triumfalny podbój świadomościkolejnych młodych pokoleń.Ukazało się co najmniej kilka wybitnych powieściczy dzieł prozatorskich i to zarówno przed, jak i po 1976 r [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Linki